Osteoporoza, zwana również zrzeszotnieniem kości, to podstępna choroba atakująca układ kostny. Dotyczy głównie dojrzałych kobiet po menopauzie, choć mężczyźni również chorują – jednak znacznie rzadziej i przeważnie za sprawą podeszłego wieku. W osteoporozie gęstość tkanki kostnej ulega stopniowemu zmniejszeniu, czego efektem jest obniżona wytrzymałość szkieletu na urazy mechaniczne - to z kolei przekłada się na zwiększone ryzyko wystąpienia złamań. Jeżeli choroba nie zostanie w porę wykryta i powstrzymana, może doprowadzić do stanu, w którym nawet niewielki uraz (np. upadek z łóżka) kończył się będzie złamaniem kości.
Osteoporoza – kto choruje?
Istnieją trzy główne typy osteoporozy.
1. Typ pierwszy i najczęstszy to osteoporoza pomenopauzalna atakująca przeważnie kobiety, które ukończyły 50 bądź 60 rok życia. Dlaczego osteoporoza rozwija się tak często po menopauzie? Związane jest to z typowym dla okresu przekwitania niedoborem estrogenów. Niski poziom żeńskich hormonów płciowych prowadzi do patologicznego zmniejszenia gęstości tkanki kostnej. Proces charakteryzuje się dużą dynamiką, zaś w jego przebiegu najczęściej obserwuje się złamania nadgarstków bądź przedramienia.
2. Typ drugi – osteoporoza starcza. Dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Dobrą nowiną jest to, że choroba rozwija się znacznie wolniej niż osteoporoza pomenopauzalna – utrata masy kostnej postępuje w tempie około 1% rocznie. Zrzeszotnienie kości wywołane upływem czasu związane jest z zaburzeniami wchłaniania wapnia z diety, niskim poziomem witaminy D, a także z obniżonym poziomem testosteronu. Pierwsze zmiany pojawiają się zazwyczaj już po ukończeniu 40 roku życia i z czasem postępują. Osteoporoza starcza najczęściej powoduje złamania w obrębie kręgów biodra.
3. Typ trzeci, czyli osteoporoza wtórna. Rozwija się na skutek przyjmowania niektórych leków, bądź jako konsekwencja przebytej choroby. Mowa tu o takich schorzeniach jak przykładowo reumatoidalne zapalenie stawów, zespół Cushinga, cukrzyca, choroby wątroby, nerek, jelit czy tarczycy. To dość częsty typ osteoporozy, stanowi bowiem aż 20% wszystkich przypadków.
Osteoporoza – przyczyny występowania
Niekiedy zrzeszotnienie kości fundujemy sobie na własne życzenie. Przyczyny osteoporozy zależne od człowieka to nieprawidłowa dieta odznaczająca się niskim spożyciem wapnia i nadmierną podażą sodu, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, brak regularnej aktywności fizycznej czy stosowanie niektórych leków: kortykosteroidów, sterydów, hormonów tarczycy, leków przeciwpadaczkowych czy uspokajających.
Osteoporoza – jak ją rozpoznać? Typowe objawy
Zazwyczaj pierwszymi charakterystycznymi objawami osteoporozy są niestety złamania kości, które powstają w wyniku naprawdę błahych urazów – potknięcia się czy upadku z łóżka. W przypadku zrzeszotnienia kości nie da się zaobserwować żadnych wczesnych symptomów, dlatego bardzo ważna jest profilaktyka i poddawanie się badaniom kontrolnym.
Do najczęstszych oznak choroby należą uszkodzenia kręgów (tzw. złamania kompresyjne), w wyniku których wzrost chorego ulega stopniowemu obniżeniu, a także pojawia się tzw. garb starczy. Złamania kręgów mogą wówczas pojawić się jako skutek zwykłego schylenia się czy odkaszlnięcia.
Częstą konsekwencją zrzeszotnienia kości są ponadto złamania szyjki kości udowej, które odbierają zdolność samodzielnego poruszania się u 50% pacjentów i są wyjątkowo niebezpieczne dla osób starszych – co piąta kobieta oraz co trzeci mężczyzna umierają po upływie roku od powstania takiego urazu. Nierzadko dochodzi również do złamań nadgarstków, a także kości promieniowej i ramiennej.
Osteoporoza – gdzie udać się po pomoc? Jak wygląda badanie?
Jeżeli zauważasz u siebie objawy typowe dla osteoporozy, skorzystaj z pomocy reumatologa. Do specjalisty powinny udać się ponadto wszystkie osoby około 40 roku życia znajdujące się w grupie ryzyka. W pewnym wieku warto wykonać badania profilaktyczne, gdyż zrzeszotnienie kości przeważnie rozwija się całkowicie bezobjawowo. W przypadku kobiet diagnostyka osteoporozy wskazana jest około 50 roku życia, natomiast w przypadku mężczyzn – w okolicach sześćdziesiątki.
Podstawą diagnostyki w przypadku osteoporozy jest badanie gęstości kości, czyli inaczej mówiąc badanie densytometryczne (densytometria). Reumatolog sprawdza rejony najbardziej narażone na złamania, a więc szyjkę kości udowej, odcinek lędźwiowo-krzyżowy kręgosłupa oraz biodro. Jeżeli wskazania densytometru zawierają się w przedziale od 1 do -1, wówczas według WHO mamy do czynienia ze zdrowym kośćcem. Poniżej tej wartości zaczyna się osteopenia będąca pierwszym stadium zrzeszotnienia. Wynik poniżej -2,5 oznacza w pełni rozwiniętą osteoporozę.
Jeżeli istnieje podejrzenie złamania kości, wówczas pomocniczo stosuje się badanie radiologiczne. Rzadziej stosowany jest rezonans magnetyczny bądź tomografia komputerowa.
Osteoporoza – jak leczyć?
W Polsce do leczenia osteoporozy wykorzystuje się głównie generyczne bisfosfoniany, które działają antyresorpcyjnie, czyli redukują utratę masy kostnej i tym samym zapobiegają złamaniom. Jest to niezwykle ważne w osteoporozie, gdyż powikłania po złamaniach mogą być groźne dla zdrowia. Terapia bisfosfonianami przynosi pozytywne rezultaty po upływie kilku miesięcy, pod warunkiem, że wsparta jest odpowiednią dietą oraz regularną aktywnością fizyczną.
Do leczenia farmakologicznego zrzeszotnienia kości wykorzystuje się ponadto takie leki jak demosumab, raloksyfen oraz teryparatyd. Stosowane są jednak dopiero wówczas, gdy leczenie bisfosfonianami nie przynosi rezultatów bądź gdy ich przyjmowanie jest źle tolerowane przez organizm.
Osteoporoza – jak zapobiegać? Dieta przede wszystkim
Osoby będące w grupie ryzyka powinny zwracać szczególną uwagę na to, co jedzą. W jadłospisie nie powinno zabraknąć produktów bogatych w wapń, który stanowi kluczowy składnik zdrowych kości i zębów. Aby utrzymać stężenie tego składnika na odpowiednim poziomie, spożywaj regularnie mleko, kefir, jogurty, ser, a ponadto orzechy i nasiona roślin strączkowych. Jednak aby wapń wchłaniał się prawidłowo, potrzebna jest też witamina D, którą najlepiej suplementować, gdyż bardzo trudno uzupełnić jej niedobory polegając na samej diecie. Niezbędna jest ponadto odpowiednia podaż witaminy K, która zarządza gospodarką wapniową organizmu. Znajdziemy ją w takich produktach spożywczych jak brokuły, jarmuż, szpinak czy brukselka.
Aby zapobiegać utracie masy kostnej, warto też zadbać o odpowiednią podaż magnezu, potasu, witaminy C oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3.
Profilaktyka osteoporozy obejmuje ponadto regularny, ale umiarkowany wysiłek fizyczny. Systematyczna aktywność ruchowa poprawia gęstość i strukturę kośćca, a także poprawia koordynację, zmniejszając ryzyko upadku.
Osteoporoza a COVID-19
Statystyki pokazują, że aż 80% cierpiących na zrzeszotnienie kości zaniechało cyklicznego przyjmowania leków ze względu na obecną, trudną sytuację związaną z pandemią koronawirusa. Utrudnienia obejmują uzyskanie recepty bądź informacji na temat leczenia, odwoływane są ponadto wizyty w poradniach specjalistycznych. Wiele osób w podeszłym wieku zrezygnowało z kontynuowania terapii, co może okazać się tragiczne w skutkach.
Najlepszym rozwiązaniem w obecnej sytuacji jest korzystanie z systemów teleinformatycznych, za których pośrednictwem możliwe jest uzyskanie recepty od lekarza i kontynuowanie leczenia. Innowacyjne leki stosowane obecnie w terapii osteoporozy mogą zostać zaaplikowane w domu przez samego chorego bądź przez jego opiekuna, co eliminuje konieczność wizyty w przychodni.
